Ik heb saaie declaratieformulieren in te vullen, en omdat ik dat met liefde uitstel met een kopje Earl Grey op de bank scroll ik wat door mijn ideeen voor blogjes.. Mijn ogen stuiteren langs een stuk over een artikel in de Groene Amsterdammer van een tijdje geleden. “Transtrends” kopt het stuk dat de vraag stelt of transgender zijn een soort trend is of dat mensen nu pas de moed hebben opgevat om iets met hun gevoelens te doen.

Ik las er de zin: ‘Er zou in theorie geen transgender persoon bestaan als er geen genderverdeling was.’*) en mijn gedachten wandelen terug naar vorig jaar toen ik iets las over een derde geslacht in India. Maken we gender te belangrijk? Was het vroeger anders, beter? Of is het ergens anders, beter?

Vroeger was een broek een broek

 Vroeger was een vrouw die een broek droeg omdat dat nu eenmaal makkelijker graan rooide een vrouw in een broek. Sterker nog, nog veel vroeger was kleding alleen maar praktisch en om je warm te houden, en droeg feitelijk iedereen een jurk, omdat broeken vet lastig naaien zijn. Maar goed, toen kwam de broek. Eind negentiende eeuw werd die als afwijkend gezien en gepsychologiseerd. Ineens werd de vrouw op het veld iemand die het verlangen heeft om een broek te dragen. Dat was niet omdat zíj dat vonden, maar omdat de samenleving dingen veel meer volgens gender ging indelen. Als ik mijn eigen babyfoto’s bekijk dat lijkt Nederland inderdaad veel meer gegendered dan vroeger. Mijn neefje en ik zijn op de kinderfoto’s uit begin jaren 80 nauwelijks van elkaar te onderscheiden op de rood verschoten foto’s. We hebben allemaal van die boxpakjes aan in jaren zeventig kleuren, en allemaal praktsich, vaak door onze ouders geknipt, kort haar. Ergens vanaf de jaren tachtig worden de rokjes korter en meer roze en inmiddels zijn we aanbeland in een wereld die het nodig vindt dat precies dezelfde auto voor meisjes in lila moet komen en er zelfs zoiets bestaat als doorzichtig plakband voor meisjes . (Want zeg nou zelf, van dezelfde rol plakband pakken als je man doet no way!)

Derde gender in India

Hoe anders was het in India, waar de Hijra al 4000 jaar geleden genoemd werd als derde gender.

Natuurlijk vonden de Britten, die in de 19^e eeuw in India kwamen het hier niet zo mee eens. Goed leven volgens brave Christelijke waarden moesten ze! Dingen anders doen dan dat zij dat deden in europa was maar ingewikkeld, en ze probeerden dan ook met allerlei wetten het Hijra-zijn nogal moeilijk te maken. 

Ik lees vervolgens over een Nigeriaanse socioloog die gender ziet als westers exportproduct.**) ‘Van oudsher is gender gewoon niet zo’n ding bij ons’ vertelt ze over de Nigeriaanse regio Yorubaland. ‘Er zijn andere, belangrijker aspecten waarmee de sociale orde werd georganiseerd, zoals senioriteit – je leeftijd ten opzichte van de ander. Er zijn ook geen woorden voor ‘hij’ of ‘zij’ in het Yoruba, de rollen van ‘husband’ en ‘wife’ kunnen door iedereen vervuld worden en voornamen geven niets weer over het geslacht van de drager.’

Daar kunnen wij, die als land al in paniek raken als een kleding keten besluit om zijn kleren niet meer volgens gender op een rek te hangen en die alle kleuterklassen structureel in hoeken verdelen die dan “bouwhoek” (voor jongens, met blokken) en “huishoek”(voor meisjes, met poppen) heten, nog wat van leren.

Gender rollen

Dat gender niet alleen hoeft te gaan over hoe je je van binnen voelt maar ook over hoe je je gedraagd vond ik mooi verbeeld in de documentaire die ik zag over de Bacha Posh. Mogelijk is het ooit begonnen toen een vrouw, net als Mulan, wilde vechten in een oorlog en zich daarvoor moest verkleden als man. Inmiddels vooral gebruikt voor meisjes die als jongen door het leven gaan in een gezin wat verder alleen uit vrouwen bestaat.

En zo zijn er eigenlijk nog heel veel andere voorbeelden van landen waar meer genders dan twee eigenlijk helemaal zo raar niet zijn. Fa’afafine uit Samoa bijvoorbeeld, zijn personen die zich een soort non-binair voelen. Het is een officeel erkend derde gender in Polynesië.  Of Two Spirit people, mensen in Noord Amerika die het gevoel hebben uit zowel mannelijke als vrouwelijke spirits te bestaan.

Kan gender minder belangrijk?

Toch is het bestaan van een derde gender en de erkenning ervan helaas geen vrijbrief voor een goed leven. De wetten die de Britten oplegden in India zijn, hoewel deels afschaft toen het land onafhankelijk werd, nog wel aanleiding tot discriminatie en spot. Een beetje Bacha Posh voelt zich eigenlijk nergens écht thuis, niet bij de mannen en niet bij de vrouwen, en ook in Yoruba kwam met het Christendom meer splitsing in genderrollen.

Maar toch. Zouden er geen transgender personen meer zijn als we gender minder belangrijk maken? Had het geholpen als we alle kinderen gewoon jaar en dag in dezelfde pakjes hijsen? Is het überhaupt wel mogelijk om gender minder belangrijk te maken? Gender is door ons bedacht, een social construct, dus in theorie zouden we wat we met gender doen ook kunnen ont-bedenken zou je zeggen. Maar iets als geld is óók een social construct, en zomaar bedenken dat je als samenleving zonder geld door het leven wilt is toch zo gemakkelijk nog niet.

Ruimer kijken

Toch denk ik dat het leven gemakkelijker zou zijn voor een hoop transgender personen als we gender als minder belangrijk zouden gaan zien. Als het minder uitmaakt van welk gender je bent, en eenieder gewoon aangesproken wordt als de mens die hij is, dan is het mogelijk minder nodig om je rot te voelen omdat je stem te laag klinkt voor wat men standaard bij vrouwen associeert. Of omdat je kaaklijn te hoekig is, of je voeten te groot zijn.

Maar dan nog denk ik dat we altijd mensen houden die het gevoel hebben dat hun lijf gewoon niet klopt. “Ook op een onbewoond eiland had ik een hekel aan mijn borsten  gehad”, las ik ergens een uitspraak van een transman.

Laten we kijken of we het een beetje allebei kunnen doen. Én gender een beetje ruimer proberen te zien dan alleen de hokjes man en vrouw, én de ruimte geven en luisteren naar de mensen die aangeven dat ze zich ongelukkig voelen met het hokje waarin ze zitten. Bij een goed kopje Earl Grey uiteraard.

*) Geertje Mak, hoogleraar gender geschiedenis

**) Nigeriaanse socioloog Oyèrónke Oyèwùmí 7