Ik wil vandaag, in de warme zomerzon, eens een heftig onderwerp aansnijden. Het is namelijk zo dat ik het heel druk heb de laatste tijd. En als ik het heel druk heb kijk ik ‘s avonds boven in bed graag een beetje tv. Nu ja, tv.. het live televisie kijken is niet meer helemaal van deze tijd. Tegenwoordig kijken wij online. Met uitzending gemist en pauzeknoppen op de decoder kijk ik zelden nog iets op het moment dat het daadwerkelijk wordt uitgezonden. Zo keek ik van het voorjaar Dreamschool , een programma waarin jongeren die vastlopen op het reguliere onderwijs worden geholpen hun leven weer op de rit te krijgen. In het huidge seizoen van Dreamschool zit Jade, en die had het op een dag over zelfmoordgedachten. 

Zelfmoord bij transgenders

Nu zijn er (helaas) wel vaker jongeren die het moeilijk hebben. Sommigen daarvan komen op tv, en sommigen daar weer van praten over zelfdoding. Maar dit keer vond ik dat ik er iets over moest schrijven. Jade is namelijk een jonge vrouw die ondanks haar moeilijke jeugd veel kwaliteiten in zich heeft. Maar Jade is ook transgender. Omdat ik vind dat zowel zelfmoord als gender wat meer aan de keukentafel besproken mag worden leek het me tijd om eens een stukje te wijder aan zelfmoord bij transgenders.

Maar ik had het druk, en het voorjaar ging voorbij. Ik en uitzending gemist waren nog steeds goede vriendjes (Het schijnt dat je toch zo af en toe de was moet opvouwen, zodat je kinderen nog schone onderbroeken hebben. Het helpt als je dat op bed doet met de televisie aan. ), al keek ik er dit keer M/V/X  op, een programma wat Belgische transgender personen in beeld bracht. Paulien bijvoorbeeld, een transvrouw van 44, die haar eerste stapjes zette in haar nieuwe leven. Vrij vlot na de eerste aflevering kwam ik tot mijn verdriet online het bericht  tegen dat ze zich van het leven had beroofd.

Transgender overlijd vaker

Laat ik eerst beginnen met: iedere persoon die zich van het leven beroofd is er wat mij betreft één teveel. Ik vind het bijzonder triest dat er zoveel lijden is dat men dat als enige keus ziet. Maar ik denk ook dat sommige van dit soort gevallen voorkomen zouden kunnen worden.

Wat wil namelijk het geval: zelfmoord bij transgenders komt veel vaker voor dan bij cisgenders. Sterker nog, sinds ik een beetje online op zoek ben gegaan naar informatie over genderkinderen, ben ik al meerdere overlijdensberichten tegengekomen van mensen die het leven zo zwart inzagen dat ze de dood nog als enige uitweg zagen.

Waarom eigenlijk?

Waarom is dat dan eigenlijk? Wat is de reden dat zelfmoord bij transgenders zoveel vaker overwogen wordt dan gemiddeld? Veel van deze mensen geven aan dat hun suicidegedachten gelinkt zijn aan hun trans-zijn. Wat daarbij enorm een rol speelt is de afwijzing die gevoeld wordt, het gebrek aan acceptatie door de mensen om hen heen.

Dat kunnen zaken zijn als een vader die elke dag tegen zijn trans-dochter zegt dat ‘hij niet zo’n mietje moet zijn.’, een moeder die elke keer als haar transzoon thuiskomt van zijn studie opieuw vraagt ‘wanneer het nu eens klaar is met dat ‘gedoe’’. Het kan zijn dat de transgender op school enorm gepest wordt, of zijn baan is verloren omdat hij in transitie ging en daar openlijk voor uit kwam.

Niet altijd naar bedoeld

Ook ogenschijnlijk simpele zaken als brood kopen bij de bakker, kunnen als volwassen transvrouw ineens ingewikkeld worden. Je komt binnen en de bakker zegt: ‘Waarmee kan ik u helpen mevrouw?” Zodra je je mond open doet, en met de stem die men om je heen met een man associeert om een halfje wit vraagt, zegt de bakker: “Oh, sorry meneer!” Nu zul je zeggen, is dat zo erg? Die bakker bedoeld er toch niets naars mee? Dat is ook zo. Ik wil alleen maar illustreren wat een trans persoon mee zou kunnen maken. Meerdere keren per dag. Dag in, dag uit. Zijn hele leven lang.

Zelfbeeld is slechter

Daarbij speelt mee dat het zelfbeeld van een transgender persoon nogal kan zorgen voor wat ongemakken. Er is dus die maatschappij die op zijn zachts gezegd af en toe onwenselijk reageert, maar dan heb je ook nog dat lijf wat je enorm in de weg zit. Veel transgenders (niet alle! *) hebben last van dysforie, een gevoel van onbehagen wat gepaard gaat met het geslacht dat ze bij de geboorte gekregen hebben.

Elke keer dat je gaat plassen wordt je genderkind geconfronteerd met dat deel van hun lijf wat nog niet klopt. Pubermeisjes krijgen borsten, maar de jouwe nog niet. Puberjongens groeien, maar jouw transgenderzoon blijft tot zijn zestiende eruit zien als een jonge tiener omdat hij (redelijk terecht overigens**) nog geen mannelijke hormonen heeft. Als je transvrouw bent die pas in transitie gaat als je ouder bent (dat wil zeggen, ná de puberteit met de oorspronkelijke hormonen) dan raak je je adamsappel en je lage stem nooit meer kwijt. Operaties en logopedie kunnen helpen, maar niet altijd en overal.

Anders dan de rest

Je bent je altijd en overal bewust van het feit dat jouw lijf eigenlijk “niet klopt” met de heersende idealen over man en vrouw. Eén van de deelnemers zei het heel treffend in M/V/X “Ieder meisje is eigenlijk beter dan ik, want zij is in ieder geval een écht meisje.” Onderzoek toont aan dat het zelfbeeld van transgender personen lager is dan hun cisgender leeftijdsgenoten. Komt dat door de reacties van de omgeving in een nogal binaire maatschappij? Of heeft iemand  van nature een kwetsbaar karakter? Naar mijn idee doet het er eigenlijk niet zo toe. Het is belangrijk dat we ons realiseren dat het op dit moment zo ís dat iemand die transgender is het moeilijk heeft, zowel met zichzelf als (mogelijk) met de mensen om hen heen. En dat ze daardoor de dood soms als enige oplossing zien.

Wat kan je doen?

Stel nou dat iemand in je omgeving het moeilijk heeft. Misschien een keer heeft laten vallen dat uit het leven stappen een gedachte is die af en toe door zijn hoofd stuitert. Wat kan je dan eigenlijk doen? Zijn er dingen die je kunt doen als iemand zelfmoord gedachten heeft? Gelukkig wel.

Alleen al een knuffel geven en laten merken dat je om iemand geeft kan al helpen. Maar ook kun je vragen hoe het met iemand gaat. Gek genoeg worden veel proberen er helemaal niet beter van als je ze voor jezelf houdt namelijk. Veel mensen denken vaak dat iemand die zich rot voelt niet wil praten, omdat hij zich er dan nog rotter van gaat voelen. Degene die in de put zit denkt misschien dat de ander het niet wil horen, wil niet dat de ander zich zorgen maakt. Maar het is nu juist belangrijk om er wél over te praten! 113 zelfmoordpreventie heeft er een heel begrijpelijk filmpje over gemaakt. Je mag overigens ook best zeggen dat je het heel eng vindt om over te praten. Dat is helemaal niet erg, en alleen maar eerlijk.

Daarnaast kun je bijvoorbeeld met de huisarts praten, of op de website van 113 kijken. Daar vind je tips wat je nog meer kunt doen, zo hebben die een chatbox en een telefoonlijn die je altijd kunt bellen.

Praten helpt echt

Wat ik maar zeggen wil, we kunnen dit niet perse oplossen, en zeker niet nu meteen. Ik zou met liefde een toverstok willen om de wereld lief en vriendelijk tegenover iedereen te maken, maar dat kost tijd. Ik probeer mijn steentje bij te dragen door te zorgen voor meer zichtbaarheid van transgender personen, zodat het mogelijk in de toekomst zo is dat een vrouw een vrouw is omdat ze zegt dat ze dat is, omdat zij nu eenmaal de enige is die dat voor haar kan bepalen, en dat het hebben van een baard of de hoogte van de stem totaal niet meer ter zake doen.

Wat we ook kunnen doen is dit bespreekbaar maken. Als we het taboe een beetje van zelfdoding afhalen zou dat zomaar doden kunnen schelen. Als we ons bewust zijn van het gevoel van de ander, en open staan voor het verhaal van de ander, dan kan dat schelen. Praten helpt. Echt.

*) Niet alle transgender personen hebben evenveel last van dysforie, sommige zelfs helemaal niet. Hier kan je er wat meer over lezen. 

**) Het geven van hormonen is een onomkeerbaar proces, wat de reden is waarom artsen dat nog niet willen geven aan kinderen van een jaar of twaalf. Of je er perse mee moet wachten tot de jongere 16 is, zeker als het kind in kwestie al heel zijn leven duidelijk is over welk gender hij is, is onderwerp van debat.